پاوه به عنوان شهری که نه‌تنها خاطره‌های تاریخی را در خود حفظ کرده، بلکه اکنون می‌کوشد زندگی امروزین را بر بنیانی انسانی‌تر، زیست‌پذیرتر و برابرتر استوار کند. شهر پاوه یکی از شهرستان‌های استان کرمانشاه است که در محدوده میراث جهانی هورامان/ اورامانات قرار دارد.
این منطقه به عنوان مرکز فرهنگی هورامان شناخته شده است. منظر فرهنگی هورامان / اورامانات، که شامل مناطقی از استان‌های کرمانشاه و کردستان می‌شود، در ۵ مرداد ۱۴۰۰ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این شهر با چشم‌اندازهای طبیعی بی‌نظیر و تاریخ غنی خود، امروز به عنوان نامزد شهر سالم معرفی شده و در حال طی مراحل ثبت در سازمان جهانی بهداشت (WHO) است.
به همین منظور، کمیته گردشگری شهر سالم پاوه زیر نظر اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی این شهرستان، به‌شکل فعال در فرآیند ثبت این شهر در فهرست شهرهای سالم جهانی نقش ایفا می‌کند.
کمیته گردشگری این شهر، که شامل چهار کارگروه است، به مسائل مختلف مربوط به گردشگری و بهبود کیفیت زندگی در پاوه توجه دارد. این چهار کارگروه عبارتند از:
• کارگروه ساماندهی مراکز اقامتی و خانه‌های مسافر: برای ارتقای استانداردهای اقامت گردشگران و بهداشت عمومی
• کارگروه گردشگری سلامت: تمرکز بر ظرفیت‌های مرز مشترک با اقلیم کردستان عراق و تقویت زیرساخت‌های سلامت
• کارگروه جشنواره‌های فرهنگی و اجتماعی: پیوند سنت‌ها با ارتقای سلامت روانی و اجتماعی
• کارگروه ساماندهی مراکز عمومی: بازتعریف فضاهای شهری با محوریت نشاط و سلامت جمعی
در ۳۱ فروردین ۱۴۰۳، جلسه‌ای با حضور اعضای این کمیته در محل اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان پاوه برگزار شد و موضوعات مرتبط با توسعه گردشگری و ارتقای شرایط سلامت شهر مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
مفهوم شهر سالم از دیدگاه سازمان جهانی بهداشت
سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال ۱۹۴۷ تعریف جامع و گسترده‌ای از سلامت ارائه کرد و آن را به‌عنوان “حالت رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی و نه فقط نداشتن بیماری یا ناتوانی” توصیف کرد. بر این اساس، مفهوم “شهر سالم” به‌عنوان یک ابتکار جامعه‌محور در راستای بهبود کیفیت زندگی و سلامت افراد شهری مطرح شد.
هدف این برنامه، ایجاد تعهد در ساکنان شهر برای ارتقای سلامت از طریق توسعه پایدار شهری است. در برنامه شهر سالم، تمرکز اصلی بر مقابله با نابرابری‌ها و ناعدالتی‌های موجود در سیستم‌های سلامت شهری است.
این برنامه تلاش می‌کند تا محیطی سالم برای همه شهروندان فراهم آورد و سلامتی را در دستور کار تمام افراد، از دولتمردان تا کمیته‌های محلی، قرار دهد. هدف نهایی این است که همه مردم، به ویژه گروه‌های آسیب‌پذیر و محروم، از خدمات بهداشتی و درمانی برخوردار شوند.
از تورنتو تا پاوه؛ بومی‌سازی یک جنبش جهانی
جنبش بین‌المللی شهرهای سالم برای اولین‌بار در سال ۱۹۸۴ در کانادا به‌عنوان نتیجه یک سمپوزیوم تحت عنوان «تورنتو ۲۰۰۰ سالم؛ فراتر از مراقبت‌های بهداشتی» آغاز شد. پس از آن، در سال ۱۹۸۶ دفتر منطقه‌ای سازمان جهانی بهداشت در اروپا برنامه شهر سالم را با مشارکت ۱۱ شهر اروپایی راه‌اندازی کرد.
این برنامه با هدف آزمایش استفاده از استراتژی سلامت برای همه در مناطق شهری شکل گرفت و به‌سرعت به یک حرکت جهانی تبدیل شد.در حال حاضر، این برنامه در بیش از ۳۰۰۰ شهر در سراسر جهان اجرا می‌شود و مناطق مختلف را تحت پوشش قرار می‌دهد.
در منطقه مدیترانه شرقی، از سال ۱۹۹۰ این برنامه به تصویب رسیده و به کشورهای مختلفی از جمله ایران، عراق، پاکستان، و عربستان سعودی گسترش یافته است. جنبش شهر سالم اگرچه ریشه در کشورهای غربی دارد، اما امروز بومی‌سازی آن در شهرهایی مانند پاوه، به‌مثابه بازتعریف توسعه از دل فرهنگ است.
فرهنگ و بافت اجتماعی هورامان، که سرشار از مناسبات همیاری، نظم اجتماعی و ارتباط وثیق با طبیعت است، زمینه‌ای بومی برای تحقق اهداف جهانی این برنامه فراهم کرده است. در واقع، آنچه در پاوه در حال شکل‌گیری است، ترکیب خلاقانه‌ای از سرمایه‌های نمادین (میراث‌فرهنگی)، سرمایه‌های اجتماعی (اعتماد و مشارکت) و سرمایه‌های طبیعی (مناظر و اقلیم) است که می‌تواند الگویی الهام‌بخش در برنامه‌ریزی شهری معاصر باشد.
اصول شهر سالم
سازمان جهانی بهداشت، شهری را سالم می‌داند که با آفرینش و گسترش شرایط فیزیکی، اجتماعی و زیست‌محیطی مناسب، محیطی را فراهم کند که در آن مردم بتوانند به حداکثر توانمندی‌های خود دست یابند. این شهرها با ایجاد آگاهی‌های بهداشتی، بهبود شرایط زندگی و ارتقای سلامت، به‌طور مداوم به دنبال ارتقای شرایط اجتماعی، اقتصادی و فیزیکی هستند.شهر سالم یک روند است، نه یک نتیجه نهایی.
ایجاد شهر سالم نیازمند مشارکت فعال ساکنان، مدیران شهری و گروه‌های مختلف اجتماعی است. این فرآیند به‌طور مستمر برای بهبود شرایط زندگی و ارتقای سطح سلامت افراد پیگیری می‌شود. در نهایت، هدف برنامه شهر سالم، ایجاد شهری است که در آن محیط زیست سالم، خدمات بهداشتی مناسب، و شرایط زندگی پاکیزه برای همه شهروندان فراهم باشد.
با وجود چشم‌انداز روشن، تحقق پاوه به‌عنوان شهر سالم نیازمند عبور از موانعی نیز هست. از جمله این موانع می‌توان به نبود زیرساخت‌های کافی درمانی، مهاجرت جوانان، فشار بر منابع طبیعی و عدم توازن توسعه میان مرکز و پیرامون اشاره کرد.
با این حال، بهره‌گیری از ظرفیت‌های مردمی، همراهی نهادهای علمی و فرهنگی، و تقویت گفتمان “سلامت به‌مثابه حق عمومی” می‌تواند این مسیر را هموارتر کند. این تحول اگر با برنامه‌ریزی علمی، عدالت‌محور و مشارکت‌جویانه همراه باشد، می‌تواند پاوه را به نخستین شهر سالم با رویکرد بومی در غرب کشور تبدیل کند.
پاوه، شهر سالم در مسیر آینده
پاوه با تاریخ و فرهنگ غنی خود، در مسیر تبدیل شدن به یک شهر سالم پیشگام است. با تلاش‌های گسترده مسئولان و مشارکت فعال مردم، این شهر در حال ایجاد محیطی بهینه برای زندگی و گردشگری است که می‌تواند الگویی برای دیگر شهرهای کشور و منطقه باشد. هدف نه تنها ارتقای سلامت جسمی، بلکه بهبود روانی و اجتماعی شهروندان است تا پاوه به شهری تبدیل شود که نه تنها از نظر بهداشتی، بلکه از منظر فرهنگی و اجتماعی نیز بر سلامت و رفاه مردم تأثیرگذار باشد.
در این مسیر، پاوه می‌تواند به نماد توسعه پایدار شهری تبدیل شود که سلامت، مشارکت اجتماعی و توسعه فرهنگی در آن در اولویت قرار دارد. پاوه می تواند از یک مقصد گردشگری صرف، به یک رویکرد فرهنگی و اجتماعی برای زیست سالم تبدیل شود.
این شهر، اگر بتواند سرمایه‌های فرهنگی و اجتماعی خود را با اهداف سلامت و پایداری تلفیق کند، به نمونه‌ای موفق از آینده‌سازی در بستر فرهنگ بومی تبدیل خواهد شد. آینده‌ای که در آن سلامت تنها در بیمارستان‌ها رقم نمی‌خورد، بلکه در خانه‌ها، کوچه‌ها، بازارها، و مناسبات انسانی جاری است.
گزارش از عزیز مصطفایی رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان پاوه