گیوه زنانه

کلاش ( گیوه )

کلاش نوعی پاپوش تابستانی، سبک، بادوام و مناسب برای راهپیمایی‌های طولانی، ویژه مردان روستایی و از جمله صنایع دستی مناطق اورامان در استان های کردستان و کرمانشاه است. همه مراحل تولید این پاپوش، دستی است و عموماً از نخ قالی، نخ ابریشم و کف آن از پارچه، چرم یا لاستیک است.

جنس گیوه

مواد تشکیل داده گیوه نخ قالی و نخ ابریشم است. رویه گیوه بدست زنان و توسط انواع سوزن ها (به جز سوزن خیاطی) و جوالدوز بافته می‌شود و قسمت کف گیوه (زیره) نام دارد که از جنس پارچه، چرم یا لاستیک می باشد. کف گیوه (زیره) از نظر جنس سه نوع می باشد:

یکی از انواع آن پارچه است که جنس پارچه باید از پنبه باشد و به غیر از پنبه، نمی توان آن را درست کرد.(تختی که از پارچه تهیه می شود، هر چه پارچه کهنه باشد تخت آن مرغوب تر است.)تختی که پارچه در ساختمان آن بکار رفته در فرهنگ آباده به آن شیوه می گویند. این نوع تخت از نظر کیفیت در سطح بالایی قرار گرفته.

دومین نوع آن چرم است که کیفیت آن کمتر از پارچه است.

سوم لاستیک است که از کیفیت خیلی کمی برخوردار است ولی طول عمر آن از بقیه زیادتر است.

اهمیت

در منطقه کوهستانی کردستان و کرمانشاه، گذرگاههای صعب العبور آن، کم بودن راههای ارتباطی ماشین رو، نوع معیشت مبتنی بر دامداری و کشاورزی و ضرورت تحرک فراوان در فصول سه گانه بهار و تابستان و پائیز (که فصلهای کار هستند) پاافزاری را می طلبد که سبک، راحت، مقاوم، خنک و در عین حال ارزان باشد. خود منطقه عشایری، روستائی و جوامع نیمه شهری با امکانات موجود منطقه قادر به تولید آن باشند، و تا حدی خودکفا بوده و تا حد خود مصرفی بتوانند به تولید آن اقدام کنند. پا افزاری چون گیوه بهترین پاسخگو برای تمامی این نیازها بوده و هنوز هم می تواند باشد زیرا:

۱- مواد اولیه کف آن تماماًً در منطقه موجود است.

۲- ابزار کار ساده است و به راحتی می توان آن را تهیه کرد.

۳- بخش عظیمی از زنان منطقه را که در زمینه کارهای تولیدی مسلط منطقه قادر به فعالیت نیستند فعال می کند.

۴- در صورت تولید بیشتر می تواند حوزه آن به خارج از محدوده خود نیز کشیده شود و به جای اینکه با خروج مواد اولیه غذائی، نیازهای دیگر تأمین گردد، مواد غذائی برای اهالی باقی بماند، نوع تغذیه کامل گردد، از مقدار بیماریهای ناشی از سوءتغذیه کاسته شود، نیروی بیشتری صرف تولیدهای مسلط منطقه گردد، راه سیاست خودکفائی بازتر شود، و نیازهای مصرفی منطقه از این راه تأمین گردد.

مواد و ابزار تولید

تولید گیوه در روستاهای منطقه بیشتر به نوع خاصی از گیوه مربوط می شود که تخت آن کهنه ای است و به نام گیوه “زیره ای” یا “کلاش” شهرت دارد. شهر “نودشه” و روستای “حجیج” در هورامان لهون از مراکز قدیمی و مهم تولید این نوع گیوه بوده است. امروزه روستای دل با جمعیتی حدود ۱۵۰۰ نفر نزدیک به ۲۰۰ کارگاه گیوه بافی دارد. امروزه صدها نفر از زنان منطقه هورامان در شهرهای پاوه ونودشه ونوسود وحتی مریوان و تمام روستاهای هورامان به کار گیوه بافی وگیوه چنی مشغول می باشند. آن طور که از قرائن پیداست، گیوه برای اولین بار در شهر نودشه درست شده است و از آنجا به طویله ی عراق و روستای هجیج رفته است. بطوری که می توان شهر نودشه را زادگاه کلاش دانست.

مواد اولیه

مواد محلی (هورمان)

بخشی از مواد اولیه مورد مصرف در گیوه کشی در محل تهیه می شود و بخشی نیز از نقاط دیگر آورده می شود. موادی که در محل تهیه می شوند:

• پوست گاو که به صورت نوارهای باریک در کف گیوه به کار می رود و از روستاهای اطراف و بخصوص “اسپریس” می آورند.
• پیه برای اینکه به درفش ها یا نوارهای باریک پوست مالیده شود و ضمن کار اصطکاک را از بین ببرد.
• نری گاو برای نصب در نوک و انتهای گیوه که بعد خشک شدن حالت شاخی پیدا می کند و استحکام گیوه را افزایش می دهد.
• نخ تابیده شده از موی بز برای بخیه کاری دور تخت گیوه که رویه گیوه به آن بافته می شود. ولی چون مواد تولید شده در محل بخصوص در روستای نودشه که تولید زیاد است کفاف مصرف کار را نمی‌دهد، کمبود آن را از نقاط دیگر بخصوص از روستاهای اطراف و شهرهای باختران، سنندج، همدان و … تهیه می کنند.

موادی که از خارج محل (هورمان) تهیه می شود

• رنگ، برای رنگ کردن پارچه های کف گیوه، که معمولاً از باختران، سنندج، تهران و اصفهان آورده می شود.
• پارچه نازک نخی، برای درست کردن فیته های کف گیوه، که از ملافه های کهنه بیمارستان های شهرهای دور و نزدیک آورده می شود.
• کتیرا، برای آهار دادن و منسجم کردن فیتله های کف گیوه که بیشتر از سنندج می آورند.
• نخ تابیده شده (نخ قرقره) برای بافتن رویه گیوه که از کرمانشاه و اصفهان آورده می شود.
• میخ سیاه بنفش برای کف گیوه، که از شهرهای نزدیک تهیه می شود.

مواد آماده

پاره ای از این مواد را گیوه کشان بدون اینکه کاری روی آن انجام دهند به کار می برند مثل پیه، نخ قرقره، چرم دباغی شده گاومیش (که فقط دوربری می شود)، رنگ (رنگ شیمیائی آماده شده در کارخانه) کف های پلاستیکی که در کارخانه های تهران تهیه می شود، میخ سیاه بنفش، کتیرا (که فقط در آب می خیسانند)، چسب و نخ قرقره. روی پاره ای دیگر از مواد استادکاران و کنندگان کار فعالیت های اولیه ای انجام می دهند تا در گیوه کشی قابل استفاده باشد که عبارتند از:

• پوست، که باید ابتدا خشک و سپس رشته رشته و در پایان موزدائی و سپس پیه مالی شود.
• نری گاو، که باید ابتدا پوست کنی، سپس خشک، دوباره اندکی نمدار و سپس قطعه قطعه شود.
• پارچه نخی که باید ابتدا رنگ و سپس رشته رشته و بعد از آن تبدیل به فیتله شود.
• موی بز، که در پاره ای موارد توسط زنان تابیده شده و تبدیل به ریسمان های نازکی می شود و یا اینکه بطور کلی از روستاهای اطراف تهیه می گردد.

انواع گیوه

در استان کرمانشاه بافت پنج نوع گیوه معمول است که شامل: گیوه زیرپارچه ای، گیوه تخت آجیده، گیوه تخت چرمی، گیوه تخت لاستیکی و گیوه رویه ابریشمی است.

گیوه زیرپارچه ای؛ در پاوه و در بخش اورامانات گیوه کشی و تولید گیوه زیره پارچه ای مرسوم است و در روستاهای حجیج و نودشه که از مراکز قدیمی و مهم تولید این نوع گیوه می باشد تولید می شود. کار گیوه کشی در دو مرحله کارگاهی و خانگی انجام می شود اعمال کارگاهی آن درمغازه ها و با ابزارهای گوناگون و همیشه بدست مردان انجام می گیرد و کلاً مربوط به تخت گیوه است و به علت اینکه ساختن زیر گیوه مستلزم نیروی زیاد و مهارت کافی می باشد و یک کار فنی و تخصصی و سنگین است فقط توسط مردان انجام می گیرد. عملیات خانگی بر روی رویه توسط زنان و مردان انجام می گیرد و ابزار آن فقط یک سوزن است. همچنین نوعی گیوه به نام کلاشهورامی در اورامانات کرمانشاه توسط گیوه بافان هورامان با تکه های پارچه به هم دوخته شده با روده دام به هم بافته می شود.

گیوه تخت آجیده (ملکی)؛ گیوه ای است کف تخت آن با نخ پرک آج خورده است و از استحکام زیادی برخوردار است در زمستان و تابستان و روی یخ و سنگ محکم به زمین می چسبد و در شرایط طبیعی منطقه و نوع فعالیت کوهستانی کارآیی دارد. زیره این تولید توسط سه کارگر زن تولید می گردد. یک نفر دور گیوه را می بافد کارگر دوم رویه گیوه را می بافد و کارگر سوم دم گیر یا شیرازه که از قسمت تکمیلی گیوه می باشد را می بافد. پس از تکمیل زیره، رویه آن توسط زنان و با سوزن چیده می شود این گیوه در قدیم در شهرهای تویسرکان و نهاوند که جز استان کرمانشاه بودند متدوال تر بود، و مهمترین منطقه تولید این گیوه در قدیم شهر کرمانشاه بوده که این پایه افزار به گیوه کرمانشاهی ملکی معروف است.

گیوه تخت چرمی؛ این گیوه بتدریج جایگزین گیوه تخت آجیده شده و کف آن یک تکه از چرم گاومیش است که به اندازه پا در سایزهای مختلف بریده می شود و رویه آن همچون گیوه های دیگر سوزنی است.

گیوه تخت لاستیکی؛ از حدود نزدیک به ۱۵۰ سال قبل به دلیل ارزانی و تخت محکم لاستیک از لاستیکهای فرسوده ماشین که برش داده می شد برای استفاده عشایر رونق پیدا کرد ولی به علت گرم بودن کف آن بافت این گیوه با این زیره کم کم از رونق افتاد و بیشترین استفاده آن در فصل زمستان و درمناطق روستایی است.

گیوه رویه ابریشمی؛ بیش از ۵۰ سال است که در شهر کرمانشاه معمول شده و در کنار نان برنجی جزء سوغاتی های کرمانشاه محسوب می شود، رویه آن از نخ ابریشمی الوان تهیه می شود و درحال حاضر به علت عدم ورود نخ ابریشم از خارج از کشور و هزینه بالای تهیه آن ویسکوز ، پرلون و نخ پلاستیکی جایگزین شده، این نوع گیوه بعنوان کفش خانگی و بیشتر زنانه است. نقشهای معروف آن ترمه، برگ بیدی، زربافت، توت فرنگی، پرچمی، نوری، پروانه، کوزه ای می باشد، رویه آن توسط قلاب بر روی کفه بافته می شود.